Sovyet çocuklarının yetiştirilmesinde büyük emeği geçmiş Makarenko,
şöyle anlatıyor:”Bizde aile,burjuva ailelerinde olduğu gibi içine
kapanık değildir. O, Sovyet toplumunun organik bir parçasıdır. Toplumsal
sorumluluk aile içine başlar. Anneler ve babalar, otoriteden yoksun
değillerdir;ama bu otorite, toplumsal otoritenin aile içindeki
yansımasıdır. Babanın çocuklarına karşı taşıdığı sorumluluk,topluma
karşı taşıdığı sorumluluğun önemli bir bölümüdür.”Toplumun,çocuk
eğitimindeki en temel temsilcisi “Kollektiflerdir.”
Çocuk Kolektiflerinde Eğitim
Sovyetler Birliği’nde çocuk eğitim merkezlerinin tarihi, Sovyet tarihi
kadar eskiyse de, bu konuda en etkili gelişme ve yayılma, 1956 yılında
yapılan 20. Parti Kongresi sonucunda gerçekleşmiştir. Kongrede, daha
önce var olan bakımevleri ve çocuk yuvalarından başka, tam ve yarı
yatılı okullar üstünde durulmuştur.(Yarı yatılı okullar,tam yatılı
okulların gündüz programı ile eğitim yapar;öğrenciler akşam 18.00’de
evlerinde giderler ve sabah erkenden gelirler.)
Sovyetler Birliği’nde çalışan kadın sayısı son derece yüksektir. Kamu
çocuk yuvaları ve yatılı okullar, bu nedenle son derece gereklidir. İki
yaşından küçük çocukların %10 ‘dan fazlası çocuk yuvalarına kayıtlıdır.
Bu oran, yaşları 3-6 arasında olan çocuklar için %20’yi bulur.
Hem annenin, hem de babanın çalıştığı ailelerin çocuklarına okullara
giriş için öncelik tanınır. Ortak eğitim merkezlerinin amaçlarından
birisi de çocuklara,ailelerinde elde edemeyecekleri olanakları
sağlamaktır.
Ortak eğitimde yöntem
Sovyetler Birliği’ndeki eğitim ve öğretimin temeli, A.S. Makarenko’ya
dayanır. 1920 yılında başlarında Makarenko, genç bir öğretmen ve
bilinçli bir devrimci olarak, devrimden sonra evsiz kalmış çocuklardan
birkaç yüzünün eğitilmesi ile görevlendirildi. Kendisine okul olarak
kentin dışında eski bir yapı gösterildi. Çocukların çoğu, çeşitli ağır
ve hafif suçlar işlemişlerdi. Makarenko,’Gorki Okulu’ adını verdiği
okulunda, kendi eğitim yöntemini saptadı. İlk önce, ortak sorumluluk
ilkesini koydu. Çalışmalarını hep küme çalışmaları şeklinde yaptırttı.
Çocuklar arasında görev bölümü yaparak,birbirlerini tamamlar bir bütün
olmalarını gerçekleştirdi. Ortak ahlak anlayışını getirdi. İnanılmaz
çabuklukta önemli sonuçlar alması, tüm ülkede büyük ilgi topladı.
Bulduğu yöntemi yayması için, İçişleri Bakanlığında görev verildi.
Böylelikle Sovyet Eğitimi’nin temelleri atılırken, kendisi de yedi
ciltlik bir yapıt verdi. Kendi ülkesinden ayrı,daha birçok sosyalist
ülkede de yapıtları yayınlandı. Bazı Batı ülkelerinde de yayınlanan
yapıtlarının,1967 yılına dek A.B.D ‘de yayınlanmamış olması çok
ilginçtir.
Makarenko için üç önemli kavram vardır: Çalışma ve iş, kümeler arası
yarışma ve ortak disiplin. Kümeler arasında, çalışkanlık ve disiplin vs.
şeylerde yapılan yarışmalar,daha sonra “sosyalist yarışma” adını
almıştır. Her öğrenci sınıf içindeki kümelerden birine bağlı olduğu
için,kişisel sorumluluk kadar ortak sorumluluk da taşır. Başkalarının
yanlışlarını görmek ve uyarmak,başarılarını kutlamak ve teşvik
etmek,güçlükle karşılaşana yardım etmek,bu anlayışın örnekleri
arasındadır. Böylelikle çocuk kolektifleri, toplumun çocuk dünyasındaki
yansıması olmakta ve toplumsal övgü ile yerginin kaynaklığını
yapmaktadır. Kamu önünde açık eleştiriye uğrama ve suçlu bulunduğunda
üyelikten çıkarılma tehdidi,kolektiflerin en ağır ceza şekilleridir.
Öğrenciler, civar fabrika ve işyerlerini ziyaret ederler. Kendileri için
ayrılmış bir takım işleri yaparlar ve üretimin birazına olsun katkıda
bulunmuş olurlar. Bu öğrencilerin kendilerini okul işçileri olarak
görmelerine yardımcı olur. Okul sonrası toplum içi yaşamına,bir girme
hazırlığıdır yapılan.
Sovyet okullarında eğitim
Sovyetler Birliği’nde çocuklar, 7 yaşında okula başlarlar. Okullar,
ulusal bayram olan 1 ekim günü açılırlar. Bu olaya, radyo ve basın büyük
önem verir. Açılışa veliler de gelirler. Herkes çiçekler getirir ve
öğretmenlere verir. Bu salt bir nezaket jesti değildir. Çocuklar için
öğretmen,arkadaş gibidir. Ona, hem okul içinde, hem de okul dışında
büyük sevgi beslerler.
Sovyet okullarında esas olan, Amerikan okullarında olduğu gibi konu
değil, kişilik eğitimidir. Her sınıf öğrencisinin nasıl olması
gerektiği, ”okulda-evde-toplumda.” olmak üzere üç ayrı şekilde
anlatılır. Aşağıda, 7-11 ve 16-18 yaşlarındaki öğrenciler için
gösterilen temel ilkeleri bulacaksınız.
*Bu yazı Amerikalı
pedagog ve yazar Urie Brondefenbrenner’in “Sovyetler Birliği’nde Çocuk”
adlı araştırmasından kısaltarak alınmıştır.