Sovyet çocuklarının yetiştirilmesinde büyük emeği geçmiş Makarenko,
şöyle anlatıyor:”Bizde aile,burjuva ailelerinde olduğu gibi içine
kapanık değildir. O, Sovyet toplumunun organik bir parçasıdır. Toplumsal
sorumluluk aile içine başlar. Anneler ve babalar, otoriteden yoksun
değillerdir;ama bu otorite, toplumsal otoritenin aile içindeki
yansımasıdır. Babanın çocuklarına karşı taşıdığı sorumluluk,topluma
karşı taşıdığı sorumluluğun önemli bir bölümüdür.”Toplumun,çocuk
eğitimindeki en temel temsilcisi “Kollektiflerdir.” Çocuk Kolektiflerinde Eğitim
Sovyetler Birliği’nde çocuk eğitim merkezlerinin tarihi, Sovyet tarihi kadar eskiyse de, bu konuda en etkili gelişme ve yayılma, 1956 yılında yapılan 20. Parti Kongresi sonucunda gerçekleşmiştir. Kongrede, daha önce var olan bakımevleri ve çocuk yuvalarından başka, tam ve yarı yatılı okullar üstünde durulmuştur.(Yarı yatılı okullar,tam yatılı okulların gündüz programı ile eğitim yapar;öğrenciler akşam 18.00’de evlerinde giderler ve sabah erkenden gelirler.)
Sovyetler Birliği’nde çalışan kadın sayısı son derece yüksektir. Kamu çocuk yuvaları ve yatılı okullar, bu nedenle son derece gereklidir. İki yaşından küçük çocukların %10 ‘dan fazlası çocuk yuvalarına kayıtlıdır. Bu oran, yaşları 3-6 arasında olan çocuklar için %20’yi bulur.
Hem annenin, hem de babanın çalıştığı ailelerin çocuklarına okullara giriş için öncelik tanınır. Ortak eğitim merkezlerinin amaçlarından birisi de çocuklara,ailelerinde elde edemeyecekleri olanakları sağlamaktır.
Ortak eğitimde yöntem
Sovyetler Birliği’ndeki eğitim ve öğretimin temeli, A.S. Makarenko’ya dayanır. 1920 yılında başlarında Makarenko, genç bir öğretmen ve bilinçli bir devrimci olarak, devrimden sonra evsiz kalmış çocuklardan birkaç yüzünün eğitilmesi ile görevlendirildi. Kendisine okul olarak kentin dışında eski bir yapı gösterildi. Çocukların çoğu, çeşitli ağır ve hafif suçlar işlemişlerdi. Makarenko,’Gorki Okulu’ adını verdiği okulunda, kendi eğitim yöntemini saptadı. İlk önce, ortak sorumluluk ilkesini koydu. Çalışmalarını hep küme çalışmaları şeklinde yaptırttı. Çocuklar arasında görev bölümü yaparak,birbirlerini tamamlar bir bütün olmalarını gerçekleştirdi. Ortak ahlak anlayışını getirdi. İnanılmaz çabuklukta önemli sonuçlar alması, tüm ülkede büyük ilgi topladı. Bulduğu yöntemi yayması için, İçişleri Bakanlığında görev verildi. Böylelikle Sovyet Eğitimi’nin temelleri atılırken, kendisi de yedi ciltlik bir yapıt verdi. Kendi ülkesinden ayrı,daha birçok sosyalist ülkede de yapıtları yayınlandı. Bazı Batı ülkelerinde de yayınlanan yapıtlarının,1967 yılına dek A.B.D ‘de yayınlanmamış olması çok ilginçtir.
Makarenko için üç önemli kavram vardır: Çalışma ve iş, kümeler arası yarışma ve ortak disiplin. Kümeler arasında, çalışkanlık ve disiplin vs. şeylerde yapılan yarışmalar,daha sonra “sosyalist yarışma” adını almıştır. Her öğrenci sınıf içindeki kümelerden birine bağlı olduğu için,kişisel sorumluluk kadar ortak sorumluluk da taşır. Başkalarının yanlışlarını görmek ve uyarmak,başarılarını kutlamak ve teşvik etmek,güçlükle karşılaşana yardım etmek,bu anlayışın örnekleri arasındadır. Böylelikle çocuk kolektifleri, toplumun çocuk dünyasındaki yansıması olmakta ve toplumsal övgü ile yerginin kaynaklığını yapmaktadır. Kamu önünde açık eleştiriye uğrama ve suçlu bulunduğunda üyelikten çıkarılma tehdidi,kolektiflerin en ağır ceza şekilleridir.
Öğrenciler, civar fabrika ve işyerlerini ziyaret ederler. Kendileri için ayrılmış bir takım işleri yaparlar ve üretimin birazına olsun katkıda bulunmuş olurlar. Bu öğrencilerin kendilerini okul işçileri olarak görmelerine yardımcı olur. Okul sonrası toplum içi yaşamına,bir girme hazırlığıdır yapılan.
Sovyet okullarında eğitim
Sovyetler Birliği’nde çocuklar, 7 yaşında okula başlarlar. Okullar, ulusal bayram olan 1 ekim günü açılırlar. Bu olaya, radyo ve basın büyük önem verir. Açılışa veliler de gelirler. Herkes çiçekler getirir ve öğretmenlere verir. Bu salt bir nezaket jesti değildir. Çocuklar için öğretmen,arkadaş gibidir. Ona, hem okul içinde, hem de okul dışında büyük sevgi beslerler.
Sovyet okullarında esas olan, Amerikan okullarında olduğu gibi konu değil, kişilik eğitimidir. Her sınıf öğrencisinin nasıl olması gerektiği, ”okulda-evde-toplumda.” olmak üzere üç ayrı şekilde anlatılır. Aşağıda, 7-11 ve 16-18 yaşlarındaki öğrenciler için gösterilen temel ilkeleri bulacaksınız.
*Bu yazı Amerikalı pedagog ve yazar Urie Brondefenbrenner’in “Sovyetler Birliği’nde Çocuk” adlı araştırmasından kısaltarak alınmıştır.
